تنوع مورفولوژیکی و زراعی توده‌های بومی پیاز ایران

به منظور تعیین تنوع ژنتیکی توده‌های بومی پیاز ایران، بذر 20 توده بومی به همراه دو رقم هیبرید در آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی طی دو سال کشت شد. در این بررسی عملکرد تک بوته، وزن خشک پیاز، درصد ماده خشک پیاز، قطر پیاز، طول پیاز، مواد جامد محلول، تعداد مرکز، شاخص شکل، تعداد برگ، طول برگ و تعداد لایه خوردنی مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که میان توده‌ها از نظر کلیه صفات مورد بررسی تنوع وجود دارد. بر اساس تجزیهء خوشه‌ای،‌20 توده بومی و دو هیبرید پیاز در چهار گروه قرار گرفتند. گروه‌بندی بر اساس صفات مورفولوژیکی انطباقی با گروه‌بندی جغرافیایی ارقام نداشت. درتجزیه به مولفه‌های اصلی، سه مولفهء اول 42/83 درصد از تنوع فنوتیپی داده‌ها را تبیین کردند. در مولفهء اول عملکرد ماده خشک، قطر پیاز، طول برگ، عملکرد تک بوته، تعداد برگ، مواد جامد محلول و درصد ماده خشک در جهت مثبت و شاخص شکل در جهت منفی سهیم بودند. در مولفه دوم طول پیاز، تعداد لایه خوردنی، شاخص شکل و تعداد برگ در جهت مثبت و مواد جامد محلول و درصد ماده خشک در جهت منفی سهیم بودند. بنابراین ژنوتیپ‌های با مولفه اول بیشتر دارای عملکرد بالاتر بوده و ژنوتیپ‌های با مولفه دوم بیشتر بازار پسندتر و برای مصرف تازه خوری مناسب‌تر هستند. تجزیه علیت نشان داد که قطر پیاز بیشترین اثر مستقیم و مثبت را بر عملکرد پیاز دارد. اثر غیر مستقیم طول برگ و تعداد برگ نیز از طریق قطر پیاز برعملکرد قابل توجه بود. بنابراین گزینش بوته‌های با طول برگ بیشتر که دارای قطر و طول پیاز زیادتری هستند، می‌تواند در اصلاح برای افزایش عملکرد پیاز مفید باشد. با توجه به پایین بودن درصد ماده خشک در توده‌های بومی مورد بررسی، این توده‌ها برای استفاده در صنایع فرآوری مناسب نبوده و مصرف تازه خوری دارند.